Za polskie rasy koni uznajemy te, dla których księgi stadne prowadzone są przez Polski Związek Hodowców Koni (PZHK). Obecnie PZHK prowadzi programy hodowlane dla ośmiu ras:

1. Konie rasy wielkopolskiej (wlkp)

Nazwa konie wielkopolskie obejmuje konie półkrwi, hodowane od drugiej połowy XIX wieku, początkowo jako konie poznańskie. Były one wynikiem hodowlanym uszlachetnienia miejscowych koni rasą angielską, trakeńską, końmi wschodniopruskimi oraz innymi rasami półkrwi. Część źródeł wspomina także o ogierach arabskich i beberbeckich. Oficjalnie rasę wielkopolską uznano w 1962 roku.
Obecnie konie wielkopolskie prezentują typ użytkowy wierzchowy lub wszechstronny, charakteryzujący się wysokim wzrostem i dużymi ramami ciała. Sprawdzają się zarówno pod względem wierzchowym jak i zaprzęgowym, w sporcie i rekreacji.

Wymagana minimalna wysokość w kłębie: klacze – 158 cm, ogiery – 160 cm.

Dotychczasowe ośrodki hodowli koni wielkopolskich znajdowały się m.in. w: Racocie, Nowielicach, Posadowie, Liskach, Sierakowie i Starogardzie.

2. Konie rasy małopolskiej (m)

Konie małopolskie to konie szlachetne, głównie półkrwi angloarabskiej. Nazwa „Małopolska Rasa Koni” została ustanowiona Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa w 1962 roku. Do tego czasu mówiło się jedynie o „typie konia małopolskiego”, będącym cenną grupą koni wywodzących się z małopolski. Ich odrębność genetyczna kształtowana była już w wieki XVII i XVII. Jak? Otóż poprzez krycie klaczy rodzimych ogierami orientalnymi (perskimi, tureckimi, turkmeńskimi, arabskimi). Później, w XIX wieku i do lat 60-tych wieku XX, używano do tego celu reproduktorów czystych ras (xx, oo, xxoo) oraz półkrwi chowu krajowego lub obcego (Schagya, Gidran, Dahoman, Amurath, Gazlan, Furioso, Przedświt, Nonius i inne).
Konie małopolskie reprezentują typ użytkowy wierzchowy, przeznaczony do wszystkich dyscyplin jeździeckich, ze szczególnym naciskiem na WKKW.

W rasie wyróżniamy 3 typy (rodziny):

• angloarabski – najbardziej pożądany w hodowli, typ sportowy.
• orientalny – charakteryzujący się niezwykłą urodą, dzięki dużemu dolewowi krwi arabskiej
• furioso-przedświt – o dużym kalibrze, z cięższą głową usadowioną na krótszej, lecz umięśnionej szyi.

Optymalny wzrost klaczy: 157-165 cm, ogierów: 160-168 cm.

Dotychczasowe stadniny koni małopolskich znajdowały się m.in. w: Walewicach, Prudniku, Pruchnie, Trzebienicach, Stubnie. Stada ogierów natomiast w: Bogusławicach, Białce i Klikowej.

3. Konie rasy polski koń sportowy (sp)

Nazwa rasy została wprowadzona, a w zasadzie zmieniona w styczniu 2021 roku. Wydarzenie to odbiło się głośnym echem w świecie jeździeckim. Wiele osób kwestionowało sens zmiany dotychczasowej nazwy, podkreślając przy tym z przymrużeniem oka, iż nie chcą jeździć „pks-em” 😉 Wcześniejsza nazwa rasy brzmiała polski koń szlachetny półkrwi i tak naprawdę pozostała ona w świadomości wielu ludzi do dziś. Cóż, zmiany na papierze są błyskawiczne, ale w życiu potrzebują znacznie więcej czasu.
W zamyśle rasa ma być przeznaczona sportu wyczynowego, czyli na najwyższym poziomie, w zakresie różnych dyscyplin: ujeżdżenia, skoków, WKKW oraz sportu zaprzęgowego. Zgoda na prowadzenie księgi stadnej została wydana przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w 1977 roku. Obecnie jest to najliczniejsza z polskich ras.
Wymagana minimalna wysokość w kłębie: klacze – 158 cm, ogiery – 160 cm.

4. Konie rasy śląskiej (śl)

Potocznie zwane ślązaki to konie hodowane na terenach Śląska jeszcze przed drugą wojną światową. Pochodzą one od miejscowych klaczy szlachetnych krytych ogierami oldenburskimi i wschodniofryzyjskimi. Późniejszy dolew pełnej krwi angielskiej zwiększył przydatność sportową przy zachowaniu pożądanego starego typu konia śląskiego. Użytkowanie rasy śląskiej określone zostało jako wierzchowe i zaprzęgowe. Natomiast cel hodowlany jest dwukierunkowy: utrzymanie części populacji w czystości rasy (ślązaki starego typu), a z drugiej strony uzyskanie koni sportowych poprzez dolew krwi angielskiej (ślązaki nowego typu). Niestety na ten moment aktywna populacja nie jest zbyt imponująca – w 2017 roku było to 1700 klaczy i 250 ogierów.

Pożądane wymiary w wieku ok. 2,5 roku:
– klacze: wysokość w kłębie 158 – 168 cm, obwód klatki piersiowej 185 – 210 cm, obwód nadpęcia wymagane min. 21,5 cm.
– ogiery: wysokość w kłębie 160 – 170 cm, obwód klatki piersiowej 190 – 210 cm, obwód nadpęcia wymagane min. 22,0 cm.
Wzorzec określa także umaszczenie, które ma być gniade (w różnych odcieniach), kare lub siwe. Inne maści uniemożliwiają wpis do ksiąg. Ciekawostką jest, iż kiedyś umaszczenie kasztanowate było dozwolone (choć rzadkie), natomiast siwe eliminowało z hodowli.

5. Konie rasy polski koń zimnokrwisty (pkz)

Udział w procesie tworzenia rasy polski koń zimnokrwisty miały w dużej mierze ogiery importowane. Głównie bretońskie, ardeńskie (szwedzkie i francuskie), belgijskie, perszerońskie oraz zimnokrwiste niemieckie. W ramach populacji pkz wykształtowały się odmienne, regionalne typy koni: sokólskich, sztumskich, lidzbarskich, łowicko-sochaczewskich, garwolińskich, koszalińskich oraz kopczyka podlaskiego. Niestety większość z tych typów zanikła, a do dnia dzisiejszego zachowały się konie sokólskie i sztumskie, które zostały objęte programami ochrony. Oba typy zaczęły kształtować się w XIX wieku, pierwszy na Białostocczyźnie, natomiast drugi na terenie Powiśla i Warmii. Pomimo różnic kalibru, czasu dojrzewania oraz możliwości użytkowych, oba regionalne typy odpowiadały wzorcowi polskich koni zimnokrwistych. Oba do chwili obecnej wpisywane są do wspólnej księgi stadnej. W roku 2008 stworzono programy ochrony zasobów genetycznych koni sokólskich i sztumskich. Tym samym pojawiła się potrzeba wydzielenia odrębnych typów w księdze stadnej na potrzeby tych koni.

Polskie konie zimnokrwiste przeznaczone są do użytkowania roboczego, zaprzęgowego, rekreacyjnego, związanego z kształtowaniem krajobrazu, a także rzeźnego. 🙁 Niestety, jak podaje program hodowlany, „(…) niezmiennie wzrasta rola koni zimnokrwistych w produkcji żywności. Dysponując odpowiednio dużym pogłowiem możemy utrzymywać czołową pozycję w eksporcie żywca i mięsa końskiego, mimo że w Polsce spożycie jest niewielkie.”

Minimalne wymiary dla ogierów w wieku min. 27 miesięcy wynoszą: wysokość w kłębie 155 cm, obwód nadpęcia 25 cm. Optymalne wymiary dla ogierów w wieku min. 27 miesięcy to: wysokość w kłębie 158-165 cm, obwód nadpęcia 26-28 cm. Minimalne wymiary dla klaczy w wieku min. 30 miesięcy wynoszą: wysokość w kłębie 150 cm (dla klaczy w typie sokólskim 148 cm.), obwód nadpęcia 24 cm (dla klaczy w typie sokólskim 23 cm).

Wzorzec umaszczenia: dopuszcza się wszystkie maści. Dla koni w typie sokólskim i sztumskim nie dopuszcza się maści: siwej, myszatej, srokatej i tarantowatej.

6. Konie rasy arden polski

Ze względu na stale zwiększającą się populację ardenów w Polsce w grudniu 2012 roku Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi wydało zgodę na otwarcie księgi stadnej dla koni rasy arden polski. Dzięki temu od 1 stycznia 2013 roku konie z rodowodem min. 75% konia ardeńskiego wpisywane są do oddzielnej księgi.

Arden polski to koń użytkowany głównie zaprzęgowo (w dziedzinach takich jak: rolnictwo, leśnictwo, rekreacja, czy agroturystyka) oraz rzeźnie.

Minimalne wymiary dla ogierów w wieku min. 27 miesięcy wynoszą: wysokość w kłębie 155 cm, obwód nadpęcia 25 cm. Minimalne wymiary dla klaczy w wieku min. 30 miesięcy wynoszą: wysokość w kłębie 152 cm, obwód nadpęcia 24 cm. Maksymalna wysokość w kłębie dla ogierów i klaczy wpisywanych do ksiąg wynosi 166 cm.

Dopuszczalne maści to: gniada, gniado-dereszowata, kasztanowata, kasztanowato-dereszowata, siwa, skarogniada, kara.

7. Konie rasy huculskiej

Hucuły to jedna z najstarszych polskich ras o skonsolidowanym genotypie. Są to prymitywne konie górskie pochodzące z ternu Karpat Wschodnich tzw. Karpat Lesistych, w rejonie Huculszczyzny i Bukowiny, w górnym biegu Czeremoszu, Prutu, Putilli, Mołdawy, Suszawy i Tissy. Należy tu nadmienić, iż Huculszczyzna od 1349 r. znajdowała się pod polską administracją (również w czasie zaborów). W 1925 roku, po I wojnie światowej powstał w Kosowie na terenach ziem polskich pierwszy na świecie Związek Hodowców Koni Huculskich. Tereny Huculszczyzny natomiast do chwili ustanowienia w 1945 r. nowych granic państwowych należały do Polski.

Prymitywnie prowadzona hodowla oraz surowe warunki górskie wyrobiły w hucułach niezwykłą odporność, zdrowie, niewybredność i żywotność. Jak podaje program hodowlany, w 1979 roku zadecydowano o konieczności utrzymania polskiego hucuła na zasadzie zachowania dorobku kultury narodowej, ochrony ginącego reliktu przyrody oraz zabezpieczenia wartościowych cech genetycznych właściwych tej rasie.

Konie rasy huculskiej reprezentują typ juczny, choć częściej użytkowane są obecnie wierzchowo.

Na rok 2017 populacja liczyła około 1500 klaczy oraz 180 ogierów. Niestety, jednak pomimo tendencji wzrostowej, liczebność hucułów klasyfikuje tę rasę jako zagrożoną.

Wysokość w kłębie: ogiery 135 do 145 cm, klacze 132 do 143 cm (mierzone laską zoometryczną). Obwód klatki piersiowej – większy o co najmniej 30 cm od wysokości w kłębie, zarówno dla ogierów, jak i klaczy. Obwód nadpęcia mierzony na lewej przedniej kończynie pod stawem nadgarstkowym w jej najcieńszym miejscu – ogiery 17 do 20 cm, klacze 16 do 19 cm (z dokładnością do 0,25 cm).

Konie rasy huculskiej powinny być maści: gniadej, karej, myszatej lub bułanej, ewentualnie połączonej ze wzorem srokatotobiano. Mogą mieć również minimalny wzór srokatotobiano potwierdzony badaniem genetycznym. Ponadto u klaczy dopuszczalne jest umaszczenie kasztanowate i czerwonobułane, pod warunkiem występowania typowych cech rasowych, w tym rudego pręgowania i braku odmian. U koni maści gniadej i karej pożądane jest występowanie pręgowania – pręgi grzbietowej, pręg na łopatkach i pręg na kończynach, tak jak zawsze ma to miejsce przy umaszczeniu myszatym, bułanym i czerwonobułanym. Odmiany u ogierów są niedopuszczalne z wyjątkiem siwizny na czole, a u klaczy są niepożądane.

8. Konie rasy konik polski

Konik polski to jedyna rodzima rasa wywodząca się bezpośrednio od dzikiego tarpana leśnego, spotykanego do końca XVIII wieku na obszarach dawnej Polski, Litwy i Prus. To właśnie po tarpanie konik polski odziedziczył swoje charakterystyczne umaszczenie: myszate z ciemną pręgą biegnącą przez grzbiet. Jak na rasę pierwotną przystało konik polski charakteryzuje się dużą wytrzymałością, odpornością na choroby i łatwością w przystosowaniu się do trudnych warunków bytowania.
Księgi stadne dla tej rasy prowadzone są od 1962 roku wyłącznie w Polsce. Obecna populacja (wg danych za 2019 r.) liczy ok. 2500 klaczy i ok. 200 ogierów. Podobnie jak w przypadku hucułów, pomimo tendencji wzrostowej, liczebność koników polskich klasyfikuje tę rasę jako zagrożoną wyginięciem. W związku z tym celem hodowlanym jest zachowanie pierwotnych cech odziedziczonych po tarpanach, a dodatkowo także doskonalenie cech związanych z użytkowaniem wierzchowym, rekreacyjnym, sportowym, hipoterapeutycznym oraz związanych z kształtowaniem krajobrazu.

Standard wzrostu w kłębie koni dorosłych (4–5 letnich) mierzonych laską zoometryczną ustala się na 130 – 140 cm, minimalny obwód nadpęcia koni dorosłych (4–5 letnich) powinien wynosić dla ogierów 17,5 cm, a dla klaczy 16,5 cm, obwód klatki piersiowej koni dorosłych (klaczy i ogierów) powinien być co najmniej o 30 cm większy od wzrostu (wysokości w kłębie) danego osobnika.

Wzorzec umaszczenia rasy: w hodowli czystorasowej koników polskich, wpisywanych do sekcji głównej księgi (klasa I księgi klaczy (GKI) oraz klasa księgi ogierów (GO), będą dopuszczane wyłącznie osobniki maści myszatej, bez odmian. U klaczy wpisywanych do klasy II księgi klaczy (GKII), dopuszcza się drobne odmiany na głowie (siwizna, kwiatek, gwiazdka) i kończynach (piętka, piętki). Dopuszczalne odcienie maści myszatej to jasnomyszaty, myszaty, ciemnomyszaty oraz bułanomyszaty.

Czy kuc to rasa polskiego konia?

Na koniec należy dodać, iż PZHK prowadzi od 2010 roku Polską Księgę Stadną Kuców (wcześniej był to rejestr kuców i małych koni) oraz Program Hodowli Koni Rasy Kuc. Pojawia się tu jednak pytanie czy kuc to rasa? Prawdopodobnie pierwsze, co przychodzi na myśl, to sprawdzenie definicji słowa „kuc”. Tak więc, Słownik Języka Polskiego kuca opisuje po prostu jako małego konia, natomiast najpopularniejsza encyklopedia internetowa mówi o niewielkich koniach o wysokości w kłębie do 148 cm. Nasuwa się tu konkluzja, że kuce to grupa koni o niskim wzroście. Mogą to być zwierzęta o różnym: pochodzeniu, typie użytkowym, temperamencie oraz fenotypie (wyglądzie), które łączy jedna cecha – wysokość w kłębie. Zatem wątpliwym jest czy kuca możemy uznać za rasę. Owszem, wśród grupy kuców możemy wyodrębnić różne rasy: kuc szetlandzki, falabella, a nawet konik polski i hucuł. Ale żeby próbować stworzyć sztucznie Konie Rasy Kuc?? I znowu powraca pytanie na co komu logika?

mgr inż. Dorota Bytnar
źródła:
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Ardeny;3870899.html
https://www.pzhk.pl/hodowla/programy-hodowli/
B. Nowicki, S. Jasek, J. Maciejowski, P. Nowakowski, E. Pawlina „Atlas ras zwierząt gospodarskich”
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kuc
https://sjp.pl/kuc
www.foter.com

Zapraszamy do przeczytania pozostałych artykułów.